Şizofreni nedir, nasıl anlaşılır, tedavisi nedir, belirtileri nelerdir?

Şizofreni, düşünce yapısını, algılamayı ve davranışları eş zamanlı olarak etkileyerek bireyin gerçeklikle bağını zayıflatan karmaşık bir ruhsal hastalıktır. Kişiler, var olmayan sesler ve görüntüleri gerçekmiş gibi algılayabilir; bu durum sanrı ve halüsinasyonların ortaya çıkmasına yol açar. Hastalık belirtilerinin şiddeti kişiden kişiye değişirken, erken dönemlerde sosyal geri çekilme, konuşma azalması ve alışılmadık davranışlar gözlemlenebilir. Genetik, çevresel ve biyolojik faktörlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan şizofreni, düzenli tedavi ve destekle yönetilebilir. Tanı psikiyatri uzmanları tarafından konulurken, tedavi antipsikotik ilaçlar, psikoterapi ve rehabilitasyon programlarını kapsar. Hastalığın karmaşıklığı nedeniyle, hasta ve ailesinin tedavi sürecine aktif katılımı başarıda kritik rol oynar.

ŞİZOFRENİ NEDİR, NASIL ANLAŞILIR?

Şizofreni, gerçek dışı seslerin duyulması, kişi veya kurumlar tarafından izlendiğine ya da zarar göreceğine dair inançların ortaya çıkması ve çevreyle uyumsuz davranışların sergilenmesiyle tanımlanan psikotik özellikler taşıyan karmaşık bir ruhsal bozukluktur. Bu hastalıkta sanrı ve halüsinasyonlar öne çıkar ancak her vakada belirtilerin şiddeti aynı düzeyde seyretmez. Bazı bireylerde hastalık yavaş ilerler; içine kapanma, sosyal ortamlardan uzaklaşma ve ilgi kaybı gibi belirtilerle başlarken, bazen ani ataklarla aniden ortaya çıkar. Konuşmanın azalması, alışılmışın dışında uğraşlara yönelme ve arkadaş çevresinden kopma gibi erken belirtiler hastalığın başlangıcına işaret edebilir. Şizofreni, kronik bir rahatsızlık olması sebebiyle sürekli izleme ve düzenli tedavi gerektirir; böylece kişinin toplumsal hayatını sürdürebilmesi sağlanır.

ŞİZOFRENİNİN BELİRTİLERİ NEDİR?

Belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterse de genel olarak üç ana gruba ayrılır: psikotik, negatif ve bilişsel belirtiler. Psikotik belirtilerde birey var olmayan sesler duyar, kendisi hakkında komplolar kurulduğuna inanır, mantık zinciri bozulur ve konuşma düzeni dağılır. Halüsinasyonlar çoğunlukla işitsel olup, kişi bir ya da birden fazla sesin kendisiyle konuştığını, emir verdiğini ya da yorum yaptığını deneyimler. Sanrılar ise kişinin takip edildiğini, aldatıldığını ya da zarar görebileceğini düşünerek buna göre davranmasına neden olur. Negatif belirtilerde ise duygu ifade zayıflar, ses tonu monotonlaşır, sosyal hayattan çekilme ve günlük aktivitelerde azalma görülür; plan yapma ve sürdürme becerileri zayıflar. Bilişsel belirtiler arasında dikkat toplamada güçlük, yeni bilgileri hızlıca değerlendirememe ve konuşmaları anlamada sorunlar bulunur. Bu belirtilerin uzun süre devam etmesi, şizofreni tanısı için önemli bir kriterdir ve mutlaka tedavi gerektirir.

ŞİZOFRENİ NEDEN OLUR?

Şizofreni tek bir neden değil, genetik yatkınlık, beyin gelişimi sorunları, gebelik sırasında geçirilen enfeksiyonlar ve çevresel stres faktörlerinin bir araya gelmesiyle ortaya çıkar. Ailede şizofreni geçmişi olan bireylerde hastalık daha sık görülür. Beynin bazı bölgelerindeki yapısal veya işlevsel farklılıklar, sinir hücreleri arasındaki kimyasal iletişimdeki değişiklikler de hastalığın tablosuna eşlik edebilir. Ergenlik ve genç erişkinlik dönemleri beyin olgunlaşmasının devam ettiği evreler olduğundan, şizofreni genellikle bu yaşlarda kendini gösterir. Ayrıca şehir yaşamının getirdiği stres, sosyal destek eksikliği, madde kullanımı ve yoğun yaşam stresleri hastalığın ortaya çıkışını kolaylaştıran faktörler arasındadır.

ŞİZOFRENİ TİPLERİ NELERDİR?

Şizofreni, tarihsel olarak çeşitli alt tiplere ayrılmıştır ancak günümüzde bu alt tipler genel bir çatı altında toplanmaktadır. Paranoid tipte sanrılar ve işitsel halüsinasyonlar baskındır; kişi günlük yaşamını kısmen sürdürebilir. Dezorganize tipte ise konuşma ve davranışlarda belirgin dağınıklık, uygunsuz duygulanım ve öz bakımın bozulması görülür. Katatonik tipte motor hareketlerde azalma ya da aşırı hareketlilik, kas katılığı ve başkalarını taklit etme gibi belirtiler öne çıkar. Farklılaşmamış tipte birden fazla belirti bir arada bulunabilirken, rezidüel tipte ağır belirtiler geriledikten sonra sadece hafif semptomlar ve sosyal içe çekilme devam eder. Belirti yoğunluğu ve kişinin işlevselliği tedavi stratejisini belirler.

ŞİZOFRENİ TANISI NASIL KONULUR?

Tanı süreci, psikiyatri uzmanı tarafından detaylı klinik değerlendirme ile başlar. En az altı ay boyunca sanrı, halüsinasyon, düzensiz konuşma veya davranış bozukluğunun sürmesi tanı için kritiktir. Ayrıca epilepsi, enfeksiyon, madde kullanımı ve ruh hali bozuklukları gibi benzer belirtilere neden olabilecek durumların dışlanması gerekir. Bu amaçla kan testleri, beyin görüntüleme teknikleri ve EEG gibi tetkikler uygulanabilir. Kesin tanı koyacak tek bir laboratuvar testi olmaması sebebiyle, klinik gözlem ve hasta öyküsü tanı sürecinde önceliklidir. Gerekli hallerde psikometrik testlerle hastanın sosyal, mesleki ve ailevi işlevselliği değerlendirilir.

ŞİZOFRENİ NASIL TEDAVİ EDİLİR?

Tedavinin temelini antipsikotik ilaçlar oluşturur. Bu ilaçlar düzenli kullanıldığında sanrı ve halüsinasyonları azaltır, hastanın gerçeklikle bağını güçlendirir. Uzun süreli tedavi çok önemlidir; tedavinin erken kesilmesi belirtilerin yenilenmesine yol açabilir. İlaç tedavisine uyum sağlamayan ya da kendine ve çevresine zarar verme riski taşıyan hastalar için hastanede tedavi gerekebilir. Ağız yoluyla ilaç kullanamayan hastalarda uzun etkili enjeksiyon formülleri uygulanabilir. İlaç tedavisinin yanı sıra bireysel psikoterapi, aile eğitimi ve toplum ruh sağlığı merkezlerinde yürütülen rehabilitasyon programları, hastanın günlük yaşam becerilerini geliştirmeyi ve topluma katılımını desteklemeyi hedefler. Dirençli vakalarda veya katatonik tabloda, acil durumlarda elektrokonvülsif terapi (EKT) de tedavi seçenekleri arasında yer alabilir. Tedavinin kesintisiz sürdürülmesi, belirtilerin kontrol altına alınması ve atağın önlenmesi için zorunludur.

ŞİZOFRENİ HAKKINDA SIKÇA SORULAN SORULAR

Şizofreni ile ilgili sıkça sorulan sorulara gelince; hastalık, gerçeklikle bağın kopması, var olmayan seslerin duyulması ve çevreye yönelik şüphelerin hakim olduğu bir durumdur. Sadece genetik faktörlere bağlı olmadığı, çevresel etkenlerle birlikte ortaya çıktığı bilinmelidir. Şizofreni için spesifik bir kan testi ya da tek başına tanı koyan görüntüleme yöntemi yoktur. Tedaviye başladıktan sonra ilk haftalarda davranışlarda sakinleşme görülür, sosyal ilişkiler zamanla iyileşir; sanrı ve halüsinasyonlarda ise gerileme daha sonraki haftalarda gerçekleşir. Hastaların çoğu yaşamlarını destekle sürdürebilmekte, ancak bazıları uzun dönemli bakım ve vasi desteğine ihtiyaç duyabilir. Ailelerin ilaç kullanımını yakından takip etmeleri, hastalığın alevlenme belirtilerini erken fark etmeleri ve çatışmasız iletişim kurmaları tedavi başarısını artırır. Şizofreni, toplumda yaklaşık yüzde 1 oranında görülür, erkeklerde biraz daha yaygındır ve çoğunlukla ergenlik sonrası dönemde ortaya çıkar.