Aliya İzzetbegoviç kimdir? Nereli, evli mi, Türk mü?

Aliya İzzetbegoviç, 8 Ağustos 1925 tarihinde Yugoslavya Krallığı’na bağlı Bosanski Šamac kasabasında dünyaya geldi. Aliya İzzetbegoviç nereli sorusunun cevabı, bugünkü Bosna-Hersek’in kuzeybatısındaki bu bölge olsa da, ailesinin kökleri Osmanlı dönemine uzanmaktadır. Ailesi, Belgradlı aristokrat bir soydan gelen, ancak I. Dünya Savaşı sonrası fakirleşen bir yapıya sahiptir. Babası Mustafa İzzetbegoviç muhasebecilik yapmış, savaşta yaralanarak yarı felçli kalmıştır; annesi ise Hiba Hanım’dır. Ailenin beş çocuğundan üçüncüsü olan İzzetbegoviç, dedesi Alija’nın Üsküdar’da bir Türk kadınla evlenmesi nedeniyle Türk kültürüne de aşinadır. Aliya İzzetbegoviç ailesi, İslami duyarlılığı yüksek bir ortamda büyümüş, bu da onun düşünce dünyasını şekillendirmiştir.

Erken yaşta Saraybosna’ya taşınan İzzetbegoviç, laik bir eğitim almış olsa da aile kökenleri onun İslami değerlere bağlılığını pekiştirmiştir. Aliya İzzetbegoviç kaç yaşında öldü diye merak edenler için, 78 yaşında hayata veda ettiğini belirtelim; bu uzun ömür, hem hapis yılları hem de savaş dönemlerini kapsar.

ALİYA İZZETBEGOVİÇ’İN EĞİTİM HAYATI

Aliya İzzetbegoviç eğitim hayatı, Saraybosna’da başlamış ve hukuk fakültesiyle devam etmiştir. Saraybosna Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olan İzzetbegoviç, avukatlık mesleğini seçmiştir. Ancak erken kariyeri, II. Dünya Savaşı yıllarında Genç Müslümanlar örgütünün kurulmasına katkı sağlamasıyla siyasi bir boyut kazanmıştır. Savaş sonrası komünist Yugoslavya rejimi altında, Nazilerle işbirliği suçlamasıyla 1946’da üç yıl hapis yatmıştır. Bu dönem, Aliya İzzetbegoviç’in fikirlerini olgunlaştırdığı bir süreçtir.

1950’lerde Tito rejimi altında İslami kurumlar kısmen canlansa da, İzzetbegoviç’in sıkıntıları artmıştır. 1970’te yazdığı İslam Manifestosu, onun İslamcı düşüncelerini ortaya koymuş ve rejim tarafından tehdit olarak görülmüştür. Aliya İzzetbegoviç ne yaptı sorusunun ilk cevapları, bu yıllarda aktivist ve yazar kimliğiyle öne çıkmasıdır.

ALİYA İZZETBEGOVİÇ NE İŞ YAPMIŞTIR?

Aliya İzzetbegoviç siyasi kariyeri, 1983’te İslam Manifestosu nedeniyle 14 yıl hapis cezası almasıyla kesintiye uğramış, ancak 1988’de af ile serbest bırakılmıştır. Hapisten çıktıktan sonra Demokratik Eylem Partisi’ni (SDA) kurmuş ve 1990 seçimlerinde Bosna-Hersek Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Bosna Savaşı sırasında, Sırp saldırılarına karşı direnişi yönetmiş, Müslüman Boşnakların soykırıma uğramasına karşı temkinli bir politika izlemiştir.

Aliya İzzetbegoviç Bosna Savaşı rolü, bağımsızlık referandumu sonrası (1992) Sırpların saldırılarıyla sınav olmuştur. Bir milyona yakın Müslüman’ın göçü ve 250 binden fazla can kaybıyla sonuçlanan savaşta, İzzetbegoviç İslam dünyasından destek alarak direnişi sürdürmüştür. 1995 Dayton Anlaşması’nı imzalayarak savaşı sona erdirmiş, ancak anlaşma Bosna topraklarının yüzde 51’ini Müslüman ve Hırvatlara, yüzde 49’unu Sırplara vermiştir. Hastalık nedeniyle 2000’de görevden ayrılan İzzetbegoviç, özgürlük mücadelesinin simgesi haline gelmiştir.

ALİYA İZZETBEGOVİÇ’İN KİTAPLARI

Aliya İzzetbegoviç kitapları, onun filozof yanını yansıtır ve İslam felsefesi üzerine yoğunlaşır. En bilinen eseri “Doğu ve Batı Arasında İslam”, İslam’ı materyalizm ve Hristiyanlıkla karşılaştırır; hapiste yazılmıştır. Diğer önemli kitapları arasında “İslam Manifestosu” (1970 ve 1983), “İslami Yeniden Doğuşun Sorunları”, “Tarihe Tanıklığım” (anıları), “Özgürlüğe Kaçışım: Zindandan Notlar” ve “Konuşmalar” yer alır. Bu eserler, İzzetbegoviç’in etkilendiği düşünürler gibi İbn Sina, Gazali ve Muhammed İkbal’den izler taşır. Aliya İzzetbegoviç kitapları, Müslümanların modern dünyadaki konumunu tartışır ve geniş kitlelerce okunur.

ALİYA İZZETBEGOVİÇ EVLİ Mİ? ÇOCUKLARI VAR MI?

Evet, Aliya İzzetbegoviç evliydi. Eşi Halida İzzetbegoviç (kızlık soyadı Repovac) ile uzun bir evlilik sürdürmüştür. Çiftin çocuklarından en bilineni oğlu Bakir İzzetbegoviç’tir, ki kendisi de Bosna siyasetinde aktif rol almıştır. Aliya İzzetbegoviç çocukları hakkında detaylı bilgi sınırlı olsa da, ailesini kamuoyundan uzak tutmayı tercih ettiği bilinir. Kız kardeşi Hayriye Skoplijak gibi akrabaları, onun hayat hikayesinde önemli yer tutar.

ALİYA İZZETBEGOVİÇ NEDEN ÖLDÜ?

Aliya İzzetbegoviç ölümü, 19 Ekim 2003 tarihinde Saraybosna’da gerçekleşmiştir. Kalp rahatsızlığı nedeniyle 78 yaşında vefat eden İzzetbegoviç, Saraybosna’daki anıt mezara defnedilmiştir. Aliya İzzetbegoviç ne zaman öldü sorusuna yanıt olarak, ölüm yıl dönümü her yıl anılır ve sözleri hafızalarda kalır.

Aliya İzzetbegoviç mirası, Bosna-Hersek’in bağımsızlığını simgeler. Komünist rejime karşı direnişi, İslamî bilinçlenmeyi artırması ve eserleriyle Müslüman düşünceye katkısı unutulmazdır. Bilge Kral unvanı, onun adalet ve özgürlük vurgusundan gelir; sözleri gibi “Sırplar bizim öğretmenimiz değiller” ifadesi, zulme karşı duruşunu özetler.

Aliya İzzetbegoviç Hakkında Sık Sorulan Sorular ve Sözleri

• Aliya İzzetbegoviç sözleri neler? “Karanlığa alışmış köstebekler ışığa tahammül edemez”; “Müslümanların nüfusuyla övünmek yerine ruh ve başarıya odaklanmalıyız” gibi derin ifadeleriyle tanınır. 
• Aliya İzzetbegoviç Dayton Anlaşması’ndaki rolü nedir? Savaşı bitiren anlaşmayı imzalamış, ancak eleştirilere maruz kalmıştır.
• Aliya İzzetbegoviç etkilendiği düşünürler kimler? Kant, Nietzsche, Gazali ve İkbal gibi isimler eserlerinde iz bırakmıştır.
• Aliya İzzetbegoviç filmleri veya belgeselleri var mı? Evet, hayatı belgesellere konu olmuş, örneğin “Aliya” belgeseli onun öyküsünü anlatır.