İran-PJAK Çatışması: Ortadoğu'nun Gizli Cephesi

Giriş: Kimse Konuşmuyor Ama Orada Bir Savaş Var

Ortadoğu denince aklımıza hep İsrail-Filistin çatışması, Suriye krizi veya Irak’taki karışıklıklar geliyor. Ama bölgede 2004’ten bu yana süren, neredeyse hiçbir medya organının gündemine getirmediği bir çatışma daha var: İran-PJAK çatışması.

Bu çatışma sadece askeri bir konu değil. İran’daki Kürtlerin özgürlük mücadelesi, bölgesel güç dengeleri ve hatta Türkiye’deki PKK sorunu ile doğrudan bağlantılı olan çok boyutlu bir mesele. Gelin, bu konuyu samimi bir dille masaya yatıralım.

PJAK Nedir? Açılımı Ne Anlama Geliyor?

PJAK açılımı, Kürtçe “Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê” yani Türkçe karşılığıyla “Kürdistan Özgür Yaşam Partisi” anlamına geliyor. 2003 yılında kurulan bu örgüt, İran’daki Kürt nüfusun haklarını savunduğunu iddia ediyor.

Ama işin içinde başka ayrıntılar da var. PJAK, PKK’nın İran uzantısı olarak kabul ediliyor ve Kürdistan Topluluklar Birliği (KCK) adlı üst örgütün bir parçası. Türkiye, ABD, İran ve Japonya tarafından terör örgütü olarak tanınıyor.

PJAK’ın Silahlı Kanadı: YRK

PJAK’ın silahlı kanadı Doğu Kürdistan Savunma Birlikleri (YRK) olarak biliniyor. Bu grup, İran güvenlik güçleriyle doğrudan çatışan kanadı oluşturuyor.

İran’da Hangi Terör Örgütü Var? Kürt Sorununun Boyutları

İran’da sadece PJAK değil, farklı Kürt örgütleri de faaliyet gösteriyor. PJAK’ın kurduğu KODAR (Doğu Özgürlük Örgütü) gibi siyasi yapılanmalar ve KJAR gibi gençlik örgütlenmeleri de var.

İran’daki Kürt Nüfusu Nereden Geliyor?

İran’da yaklaşık 12-18 milyon Kürt yaşıyor. Bu sayıyla İran, Türkiye’den sonra dünyadaki en kalabalık Kürt nüfusuna sahip ikinci ülke konumunda. İran Kürtleri başlıca şu şehirlerde yoğunlaşıyor:

• Senendec (Sanandaj) – İran Kürdistan eyaletinin merkezi
• Kirmanşah (Kermanshah) – En kalabalık Kürt şehri
• Mahabad – 1946’da kurulan Kürt Cumhuriyeti’nin merkezi
• Urmiye – Türkiye sınırına yakın
• Sakız (Bukan) – Kürt kültürünün kalbi

Bu bölgelerde yaşayan Kürtlerin büyük bölümü Sünni Müslüman. Bu durum, İran’ın Şii çoğunluklu yapısıyla önemli bir tezat oluşturuyor.

İran-PJAK Çatışması Nasıl Başladı?

2004 yılında başlayan bu çatışmanın kökleri çok daha eskiye dayanıyor. İran’daki Kürt sorunu, aslında 1946’da kurulan ve sadece 11 ay ayakta kalabilen Mahabad Kürt Cumhuriyeti‘ne kadar uzanıyor.

Çatışmanın Dinamikleri

PJAK, İran devletine karşı silahlı mücadele yürütürken şu hedefleri savunuyor:

• İran içinde Kürtler için özerklik
• Kürtçe eğitim hakkı
• Demokratik konfederalizm sistemi
• Kadın hakları ve özgürlükleri

İran Devrim Muhafızları ise PJAK’ı ülkenin toprak bütünlüğüne tehdit olarak görüyor ve sert operasyonlarla karşılık veriyor.

İranda Kurdistan Var mı? Coğrafi Gerçekler

Hayır, İran’da resmi olarak “Kürdistan” adında bir bölge yok. Ama Kürdistan Eyaleti adında bir idari birim bulunuyor. Bu eyalet, İran’ın kuzeybatısında yer alıyor ve merkezi Senendec.

Kürtlerin yoğun yaşadığı bölge sadece bu eyaletle sınırlı değil. Kirmanşah, İlam ve Batı Azerbaycan eyaletlerinin de önemli bölümlerinde Kürtler yaşıyor.

İranda Kürtçe Yasak mı?

İran’da Kürtçe tamamen yasak değil ama ciddi kısıtlamalar var. Resmi eğitimde Farsça zorunlu. Kürtçe yayın yapan medya organları sıkı denetim altında. Bu durum, PJAK’ın mücadele gerekçelerinden biri olarak öne sürülüyor.

Türkiye-İran İlişkileri ve PKK/PJAK Faktörü

Bu meselede çok ilginç bir nokta var: Türkiye ve İran, PKK/PJAK konusunda işbirliği yapıyor. İki ülke arasında tarihsel rekabet olmasına rağmen, terörle mücadelede ortak hareket ediyorlar.

İran’la Türkiye Dost mu?

İran-Türkiye ilişkileri “karmaşık komşuluk” olarak tanımlanabilir. Ekonomik işbirliği var ama jeopolitik rekabet de sürekli. PJAK/PKK meselesinde ise iki ülke aynı sapta.

PKK’nın 2025’te kendini feshettiğini açıklamasına rağmen, PJAK bu karara uymadığını belirtti. Bu durum, İran-Türkiye güvenlik işbirliğinin devam edeceğini gösteriyor.

2022 Mehsa Emini Protestoları ve PJAK’ın Rolü

2022’de İran’ı sarsan Mehsa Emini protestolarında PJAK’ın önemli bir rolü vardı. “Jin, Jiyan, Azadi” (Kadın, Yaşam, Özgürlük) sloganı aslında Kürt kökenli ve PJAK’ın ideolojisinin temel taşlarından biri.

Bu protestolar sırasında PJAK’a bağlı yapılar, özellikle genç kadınları örgütlemede aktif rol oynadı. Bu süreç, örgütün sadece silahlı mücadeleyel değil, toplumsal hareketlerle de etkili olabileceğini gösterdi.

Güncel Durum: İsrail-İran Gerilimi ve PJAK

2025 Haziran’ında yaşanan İsrail-İran çatışması PJAK’ın pozisyonunu da etkiledi. Örgüt, İran halkına “öz yönetim” çağrısı yaparak mevcut durumu fırsata çevirmeye çalışıyor.

PJAK’ın açıklamasına göre: “İran halkı savaş ve diktatörlük arasında seçim yapmak zorunda değil. Üçüncü bir yol var: demokratik öz yönetim.”

İran Halkının Dini İnancı ve Kürt Faktörü

İran nüfusunun %90’ı Şii Müslüman. Ama İran Kürtlerinin büyük çoğunluğu Sünni. Bu durum, sadece etnik değil, mezhebi bir ayrım da yaratıyor.

İran Halkı Arap mı?

Hayır, İran halkının çoğunluğu Fars kökenli. Araplar İran’da %2’lik küçük bir azınlık. İran’ın etnik yapısı şöyle:

• %61 Fars
• %16 Azeri Türk
• %10 Kürt
• %6 Lor
• %2 Arap
• %5 Diğer etnik gruplar

Bu Çatışma Nereye Gidiyor?

İran-PJAK çatışması, sadece İran’ın iç sorunu değil. Bölgesel güç dengelerini etkileyen, Türkiye’nin güvenliğini ilgilendiren ve Kürt sorununun farklı bir boyutunu oluşturan önemli bir mesele.

PKK’nın kendini feshettiğini açıklamasına rağmen PJAK’ın mücadelesini sürdürme kararı, bu sorunun kolay çözülmeyeceğini gösteriyor. Hem İran hem de Türkiye için güvenlik sorunu olmaya devam edecek gibi görünüyor.

Gelecekte bu çatışmanın nasıl gelişeceği, İran’daki iç dinamiklere, bölgesel güç dengelerine ve uluslararası konjonktüre bağlı. Ama bir şey kesin: Ortadoğu’nun bu “gizli” cephesi, yakın gelecekte de gündemde kalmaya devam edecek.

Bottom line: İran-PJAK çatışması, sadece iki aktör arasındaki bir sorun değil. Bölgesel istikrarı etkileyen, Kürt sorununun farklı boyutlarını yansıtan ve Türkiye-İran ilişkilerini de şekillendiren çok boyutlu bir mesele. Bu konuyu takip etmek, Ortadoğu’yu anlamak için kritik öneme sahip.