Haydar Aliyev, 18 Ekim 1991’de ilan edilen Azerbaycan Bağımsızlık Günü’nün mimarlarından biri olarak her yıl bu tarihte anılan efsanevi bir lider. Azerbaycan’ın Ulusal Lideri ve eski Cumhurbaşkanı, Nahçıvan’dan yükselen vizyonuyla bağımsızlık mücadelesini şekillendirdi. 2025’teki 34. Bağımsızlık Günü kutlamalarında, “bir millet iki devlet” sloganıyla Türkiye-Azerbaycan bağlarını güçlendiren Aliyev’in mirası, Asrın Anlaşmasıve Karabağ direnişiyle taçlanıyor. Peki, Haydar Aliyev kimdir, bağımsızlığa katkıları neler, nereli ve mirasını nasıl bıraktı?

HAYDAR ALİYEV KİMDİR?

Haydar Aliyev, 10 Mayıs 1923’te Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nde dünyaya geldi ve kökeni Nahçıvan’ın millî ruhuna dayanıyor. Kaç yaşında öldü sorusuna yanıt: 12 Aralık 2003’te, 80 yaşında vefat etti. Nahçıvan’da başlayan eğitim yolculuğu, 1939’da Nahçıvan Pedagoji Teknik Okulu mezuniyetiyle şekillendi. Savaş yılları eğitimi sekteye uğratsa da, 1957’de Azerbaycan Devlet Üniversitesi Tarih Bölümü’nden diploma aldı. Gençlik yıllarında devlet arşivlerinde ve güvenlik birimlerinde çalışarak istihbarat deneyimi kazandı. Bu birikim, 18 Ekim 1991’deki bağımsızlık ilanı için zemin hazırladı; Aliyev, Sovyet zincirlerini kıran bir millî kahraman oldu.

Haydar Aliyev’in kariyeri, bağımsızlık destanının omurgasını oluşturuyor. 1944’te SSCB KGB’sine adım atan Aliyev, 1967’de Azerbaycan KGB Başkanı olarak tümgeneralliğe yükseldi. 1969’da Azerbaycan Komünist Partisi Genel Sekreteri seçilerek Sovyet Azerbaycan’ını yönetti. 1983’te Moskova’da SSCB Başbakan Yardımcısı olan ilk Azerbaycanlı oldu, ancak 1987’de Karabağ politikalarına karşı çıkarak istifa etti. Bu, bağımsızlık ateşini yakan bir dönüm noktasıydı.

1990’da Nahçıvan’da Yüksek Meclis Başkanı seçilen Aliyev, 17 Kasım 1990’da üç renkli Azerbaycan bayrağını resmîleştirerek bağımsızlık ruhunu canlandırdı. 18 Ekim 1991’de Anayasa Akti ile bağımsızlık ilanı, onun Nahçıvan’daki liderliğiyle güçlendi. 1993’te iç karışıklıkta Bakü’ye çağrılan Aliyev, Yeni Azerbaycan Partisi’ni kurdu ve Cumhurbaşkanı seçildi. 1994’teki Asrın Anlaşması, petrol kaynaklarını küresel piyasalara açarak ekonomik bağımsızlığı perçinledi. Haydar Aliyev ne yaptı sorusuna yanıt: 18 Ekim ruhunu somutlaştıran lider; her Bağımsızlık Günü’nde anılıyor.

HAYDAR ALİYEV EVLİ MİYDİ? OĞLU KİM?

Haydar Aliyev eşi kim sorusu, Bağımsızlık Günü törenlerinde ailesinin rolüyle öne çıkıyor. Zelife Aliyeva ile evli olan Aliyev’in iki çocuğu var: Kızı Sevil Aliyeva ve oğlu İlham Aliyev. İlham, 2003’ten beri Azerbaycan Cumhurbaşkanı olarak babasının bir millet iki devlet vizyonunu sürdürüyor; eşi Mehriban Aliyeva ise Birinci Yardımcı. Sevil, Haydar Aliyev Vakfı ile kültürel mirası yaşatıyor. Aile, her 18 Ekim’de Bakü’deki törenlerde bağımsızlık coşkusunun sembolü. Haydar Aliyev evli miydi diye merak edenler için: Vefat ettiğinde Zelife Hanım’la evliydi; ailesi bağımsızlık bayramlarının kalbi.

HAYDAR ALİYEV NE YAPTI?

Haydar Aliyev neden önemli sorusu, Azerbaycan Bağımsızlık Günü’nde yanıt buluyor. 18 Ekim 1991’de Sovyet boyunduruğundan kurtulan Azerbaycan, Aliyev’in 1993-2003 cumhurbaşkanlığında istikrara kavuştu. İç savaşı önledi, Karabağ direnişini güçlendirdi ve Asrın Anlaşması ile petrol gelirlerini ülkeye kazandırdı. Türkiye’nin bağımsızlık ilanı sonrası ilk tanıyan ülke olması, Aliyev’in Süleyman Demirel ile kurduğu dostlukla anlam kazandı. Anayasa reformlarıyla idam cezasını kaldırdı, demokratik adımlar attı. Her 18 Ekim’de Bakü’de Haydar Aliyev Merkezi’nde düzenlenen konserler, geçit törenleri ve anma etkinlikleriyle mirası yaşatılıyor. Oğlu İlham’ın 2020 Karabağ zaferi, bu mirası taçlandırdı.

HAYDAR ALİYEV NEDEN ÖLDÜ? NE ZAMAN ÖLDÜ?

Haydar Aliyev neden öldü sorusu, 18 Ekim kutlamalarında hüzünle anılıyor. 12 Aralık 2003’te, ABD Cleveland Kliniği’nde kalp ve böbrek yetmezliği nedeniyle 80 yaşında hayata veda etti. Tedavisi Türkiye’de başlamış, ardından ABD’ye taşınmıştı. Cenazesi Bakü’de Fahri Hiyaban’a defnedildi. Haydar Aliyev son durumu için: 2003’ten beri aramızda değil, ancak 2025’teki 34. Bağımsızlık Günü’nde heykelleri, vakıfları ve anma törenleriyle yaşıyor. Nahçıvan’daki bayrak hamlesi, her 18 Ekim’de bağımsızlık ruhunu ateşliyor.

HAYDAR ALİYEV’İN SÖZLERİ

Haydar Aliyev’in sözleri, 18 Ekim Bağımsızlık Günü’nde düzenlenen törenlerde, Haydar Aliyev Merkezietkinliklerinde ve Azerbaycan halkının kalbinde özel bir yer tutuyor. İşte onun bağımsızlık, birlik ve kalkınma vizyonunu yansıtan en etkili sözlerinden bazıları:

1. “Bir millet, iki devlet.”
   Türkiye-Azerbaycan kardeşliğinin sembolü olan bu söz, Aliyev’in 1990’larda Süleyman Demirel ile kurduğu dostluğun özeti. 18 Ekim kutlamalarında Türkiye’nin bağımsızlık ilanını ilk tanıyan ülke olması, bu ifadeyi ölümsüz kılıyor.
2. “Azerbaycan’ın bağımsızlığı bizim en büyük servetimizdir.”
   18 Ekim 1991’de Anayasa Akti ile resmileşen bağımsızlığın değerini vurgulayan bu söz, Nahçıvan’daki bayrak hamlesinden (17 Kasım 1990) Asrın Anlaşması’na uzanan mücadele ruhunu yansıtıyor.
3. “Bizim geleceğimiz, gençlerimizin elindedir.”
   Aliyev’in eğitime ve gençliğe verdiği önem, bağımsızlık sonrası modern Azerbaycan’ın inşasında kilit rol oynadı. Her Bağımsızlık Günü’nde gençlik etkinliklerinde bu söz yankılanıyor.
4. “Karabağ Azerbaycan’dır ve Azerbaycan Karabağ’dır.”
   Ermenistan işgaline karşı direnişin sloganı olan bu ifade, oğlu İlham Aliyev’in 2020 Karabağ zaferiyle gerçeğe dönüştü. 18 Ekim törenlerinde Karabağ vurgusuyla anılıyor.
5. “Petrolümüz var, ama aklımız da var.”
   1994’teki Asrın Anlaşması ile petrol kaynaklarını dünyaya açan Aliyev, bu sözle ekonomik bağımsızlığın stratejik yönetimle geleceğini vurguladı.
6. “Halkımın birliği, bağımsızlığımızın teminatıdır.”
   1993’te iç krizi çözerek ülkeyi birleştiren Aliyev, bu sözle millî dayanışmanın bağımsızlık için önemini ifade etti. Bakü’deki törenlerde sıkça alıntılanıyor.
7. “Bağımsızlık bir ateş gibidir; onu korumak, beslemek gerekir.”
   18 Ekim 1991’den bugüne bağımsızlık nöbetini simgeleyen bu söz, Aliyev’in vizyoner liderliğini özetliyor.

HAYDAR ALİYEV HAKKINDA SIKÇA SORULAN SORULAR

• Haydar Aliyev nereli? Nahçıvan doğumlu; bağımsızlıkta Nahçıvan’ın sembolik rolü büyük.
• Haydar Aliyev kaç yaşında öldü? 1923 doğumlu, 80 yaşında böbrek yetmezliğinden vefat etti.
• Haydar Aliyev eşi kim? Eşi Zelife Aliyeva’dır, çocukları ise Sevil ve İlham Aliyev oldu.
• Haydar Aliyev ne iş yaptı? Ulusal Lider; bağımsızlık ilanı ve petrol ekonomisinin kurucusu.
• Haydar Aliyev neden öldü? Kalp ve böbrek yetmezliği; 2003’te vefat etti, ama 18 Ekim’lerde anılıyor.
• Haydar Aliyev’in bağımsızlık katkıları neler? Nahçıvan’da bayrak tanıdı, Asrın Anlaşması’nı imzaladı.
• Haydar Aliyev Bağımsızlık Günü’nde nasıl anılır? Törenler, konserler ve Haydar Aliyev Merkezi etkinlikleriyle.